Nίκη Μπιτάκου
Δημοτικά Τραγούδια 2017
Η
μάγισσα [Δημοτικό τραγούδι]
Μαύρα
μου χελιδόνια απ’ την έρημο,
κι
άσπρα μου περιστέρια της ακρογιαλιάς,
αυτού
ψηλά που πάτε κατ’ τον τόπο μου,
μηλιά
’χω στην αυλή μου και κονέψετε,
και
πείτε της καλής μου, της γυναίκας μου:
Θέλει
καλόγρια ας γίνει, θέλει ας παντρευτεί,
θέλει
τα ρούχα ας βάψει, μαύρα να ντυθεί,
να
μη με παντυχαίνει, μη με καρτερεί.
Τι
εμένα με παντρέψαν δω στην Αρμενιά,
και
πήρα Αρμενοπούλα, μάγισσας παιδί,
οπού
μαγεύει τ’ άστρη και τον ουρανό,
μαγεύει
τα πουλάκια και δεν απετούν,
μαγεύει
τα ποτάμια και δεν τρέχουνε,
τη
θάλασσα μαγεύει και δεν κυματεί,
μαγεύει
τα καράβια και δεν αρμενούν,
μαγεύει
με κι εμένα και δεν έρχομαι.
Όντας
κινάω για νά ’ρθω, χιόνια και βροχές,
κι
όντας γυρίζω πίσω, ήλιος ξαστεριά.
Σελλώνω
τ’ άλογό μου, ξεσελλώνεται,
ζώνομαι
το σπαθί μου και ξεζώνεται,
πιάνω
γραφή να γράψω και ξεγράφεται.
· Ποιητικό
υποκείμενο και αφηγητής της ιστορίας είναι ο νεαρός ήρωας που βρίσκεται
παντρεμένος στην Αρμενία μακριά από τη γυναίκα του.Η κόρη της μάγισσας που
γίνεται γυναίκα του ήρωα με τη βοήθεια της μαγείας.Η γυναίκα του νέου, που δεν
γνωρίζει ακόμη την τύχη του συζύγου της.Προσωποποιημένα παρουσιάζονται τα
χελιδόνια και τα περιστέρα, τα οποία καλούνται από τον ήρωα να μεταφέρουν στη
γυναίκα του την είδηση για τον γάμο του στην ξενιτιά.
· Η
γυναίκα του ήρωα, η καλή του, όπως τη χαρακτηρίζει, βρίσκεται χωρίς εκείνον
στην πατρίδα, μη γνωρίζοντας τίποτε για την τύχη του, να τον περιμένει
καρτερικά. Παρά το γεγονός ότι η απουσία του θα μπορούσε να σημαίνει πως
εκείνος είναι ακόμη και νεκρός, η γυναίκα του τον περιμένει υπομονετικά, χωρίς
να αλλάζει τίποτα στη ζωή της, εφόσον σε ό,τι την αφορά εκείνος είναι ζωντανός
και είναι πάντοτε ο σύζυγός της.
· Η
γυναίκα-μάγισσα παρουσιάζεται ως υπερβολικά ισχυρή, εφόσον μπορεί να έχει υπό
τον έλεγχό της κάθε ζωντανό πλάσμα, μεταξύ αυτών και τον ήρωα, αλλά και όλα τα
στοιχεία της φύσης. Ο ήρωας δεν δίνει για εκείνη κάποιον αξιολογικό
χαρακτηρισμό, πέρα από το γεγονός ότι βρίσκεται εξαναγκαστικά εκεί εξαιτίας των
μαγικών της δυνάμεων, γεγονός που υποδηλώνει πως η γυναίκα αυτή δεν έχει τον
αναγκαίο σεβασμό απέναντι στις επιθυμίες του άντρα που έχει καθηλώσει στη χώρα
της.
· Αδιαφορεί
για το γεγονός ότι αυτός έχει δική του οικογένεια στην πατρίδα του και τον
εμποδίζει με κάθε τρόπο, όταν αυτός επιχειρεί να φύγει από την Αρμενία.
Πρόκειται, άρα, για μια γυναίκα που εκμεταλλεύεται τις δυνάμεις της προκειμένου
να επιτύχει τους ιδιοτελείς σκοπούς της.
· Το
στερεότυπο της απόλυτα πιστής συζύγου που περιμένει τον άνδρα της, για όσο
καιρό κι αν αυτός λείπει, χωρίς να προχωρά τη δική της ζωή, αποτελούσε σε
μεγάλο βαθμό μια επιβεβλημένη κατάσταση για τις γυναίκες παλαιότερων εποχών. Οι
γυναίκες, άλλωστε, βρίσκονταν υπό το διαρκή έλεγχο του κοινωνικού τους
περίγυρου, οπότε δεν είχαν τη δυνατότητα να αψηφήσουν τη συζυγική τους
ταυτότητα, χωρίς να δεχτούν αυστηρές επικρίσεις.
· Η
γυναίκα αυτή, επομένως, περιμένει καρτερικά, και θα μπορέσει να αλλάξει κάπως
τη ζωή της, μόνο όταν θα λάβει την άδεια του συζύγου της, ο οποίος της δίνει
μερικές εναλλακτικές επιλογές (νέος γάμος, χηρεία, μοναχικός βίος). Ας μην
ξεχνάμε, άλλωστε, πως η γυναίκα βρισκόταν είτε υπό τον έλεγχο του πατέρα της
είτε υπό τον έλεγχο του συζύγου της, και δεν είχε το δικαίωμα να λαμβάνει
πρωτοβουλίες, ούτε για την ίδια της τη ζωή.
· Το
στερεότυπο της μάγισσας έχει προκύψει από τα ίδια δεδομένα καταπίεσης και
ασφυκτικού ελέγχου των γυναικών. Εφόσον μόνο οι άνδρες είχαν τη δυνατότητα να
λαμβάνουν αποφάσεις για τη μοίρα της οικογένειάς τους, οι γυναίκες έμεναν
περιορισμένες στο ρόλο του εκτελεστή οδηγιών. Κλεισμένες στο σπίτι και
ανήμπορες να αναλάβουν κατά δημόσιο τρόπο δράση, κατέφευγαν σε παρασκηνιακές
ενέργειες και σε ό,τι θα μπορούσε να τους δημιουργήσει την ψευδαίσθηση έστω πως
έχουν κάποιον έλεγχο πάνω στη ζωή τους. Τα μάγια προέκυψαν ακριβώς μέσα από
αυτό το παρασκηνιακό πλαίσιο δράσης κι από τη διαρκή επιθυμία των γυναικών να
λάβουν κι αυτές το δικαίωμα να επηρεάζουν καταστάσεις και ανθρώπους.
· Πατώντας στην αμάθεια, στο φόβο και στις
προκαταλήψεις των ανθρώπων της εποχής τους, ορισμένες γυναίκες ισχυρίζονταν πως
μπορούσαν να ελέγξουν τους άλλους με μαγικά ξόρκια, φίλτρα και κατάρες∙
στοιχεία που δεν απαιτούσαν ούτε σωματική ρώμη, μα ούτε και κοινωνική
αναγνώριση, που αποτελούσαν τη βάση της ισχύος των ανδρών. Με όχημα το φόβο της
άγνοιας, επομένως, στα παλαιότερα χρόνια βρήκαν την ευκαιρία κάποιες γυναίκες
να διεκδικήσουν για τον εαυτό τους ένα μερίδιο δύναμης, εφόσον ο κόσμος τις
αντιμετώπιζε με δέος και έτρεμε την οργή τους.
· Ας
προσεχθεί, βέβαια, πως η ισχυρότερη δύναμη των γυναικών, η ερωτική έλξη που
ασκούσαν στους άνδρες, αποδιδόταν αρκετά συχνά σε παρέμβαση μαγείας, ιδίως όταν
ο άνδρας-θύμα ήταν παντρεμένος ή συσχετιζόταν με μια γυναίκα που δεν βρισκόταν
σε αντάξια για εκείνον κοινωνική θέση. Αφού ούτε η συνειδητή μοιχεία μπορούσε
να γίνει αποδεκτή, αλλά ούτε κι ένας νέος άντρας να έλκεται από μία μεγαλύτερη
γυναίκα ή ένας πλούσιος από μία φτωχή, η υποτιθέμενη παρέμβαση μαγείας
προσέφερε μια βολική εξήγηση.
